از دیرباز گلپایگان به داشتن رجال علم و ادب شهرت داشته و روحانیون برجستۀ آن در شکل گیری حوزۀ علمیۀ قم، نقش مؤثری داشته اند.

 رجال و علماء برجستۀ این شهر، بیانگر اعتقاد پاک مردم گلپایگان به خاندان عصمت و طهارت می باشد.

شهر گلپایگان از نظر دینی و اعتـقادات مذهبی ، دارای سابقه ای دیرینه و نشانه های ارزشمندی است. این شهر زادگاه فقهای بزرگ و نامداری در طول تاریخ بوده است ، که  شاخص ترین آن ها عبارتند از :   آيت الله العظمي حاج سيد محمد رضا موسوی گلپايگاني (ره) ،  آیت الله العظمی حاج آقا علی صافی گلپایگانی (ره) ،  آيت الله العظمي آقا سيد جمال الدین موسوی گلپايگاني (ره)  آيت الله العظمي آخوند ملا زين العابدين گلپايگاني (ره) معروف به حجت الاسلام ،  آیت الله العظمی حاج آقا لطف الله صافی گلپایگانی،

حاج میرزا ابوالقاسم محمدی، آیت اله محمدی گلپایگانی(رئیس دفتر مقام معظم رهبری)، از دیگر فرزانگان شهر گلپایگان می توان به دکتر فضل الله اکبری گلپایگانی نخستین استاد حسابداری در ایران و دکتر مصطفی حبیبی بنیانگذار آسیب شناسی در ایران اشاره نمود .

گلپـایگان زادگاه هنرمنـدان ، شعرا و خوشنـویسان بسیاری می باشد که در ذیل به تعدادی از این بزرگان اشاره می شود:

اسامی و شرح احوال برخی چهره های مشهور و شعرای به نام گلپایگانی:

ابو الشرف ناصح بن ظفر بن سعد منشی جرباذقانی (ناصح بن ظفر جرباذقانی):

 از دبیران بنام دوره سلجوقی است و ترجمه فارسی تاریخ یمینی توسط وی انجام گرفته است. وی در نظم و نثر دو زبان فارسی و عربی ماهر و استاد بود و در دستگاه بعضی از ممالیک اتابکان آذربایجان که پس از بر افتادن دولت اتابک محمد جهان پهلوان و برادرش عثمان قزل ارسلان بر قسمتی از ایران غربی و مرکزی استیلا یافته بودند می‌زیسته و در ماه ربیع الآخر از سال ۶۰۳ به تشویق ابو القاسم علی بن الحسین بن محمد بن ابی حنیفه وزیر جمال الدین آی ابه الغ باربک یکی از همین ممالیک اتابکان آذربایجان کتاب تاریخ یمینی تالیف عبدالجبار عتبی را از عربی به فارسی ترجمه کرده است.

ناصح بن ظفر جرفادقانی در مقدمه ترجمه یمینی از دو مجموعه از اشعار خود یکی به نام روضة الحزن دیگری به اسم شعلة القابس، و در «خاتمه» از کتاب دیگری از تالیفات خویش به اسم «تحفة الآفاق فی محاسن اهل العراق» نام می‌برد. در مورد اول از قریب به دو هزار بیت از منظومات خود گفتگو می‌کند که در مدح وزیر جمال الدین الغ باربک گفته، و در مورد دوم می‌گوید که در کتاب «تحفة الآفاق فی محاسن اهل العراق» (که ظاهرا تذکره شعرا و کتاب تراجم احوال جمعی از بزرگان عراق بوده است) مفاخر تاج الدین علی بن محمد ابی الغیث مستوفی و اسلاف او و فضل و فضایل پدرش را که «ابن العمید وقت و عبد الحمید روزگار» بوده، آورده است. (صاحب الذریعه، ترجمه «تاریخ آل عباس» را نیز که از مدارک تاریخ نگارستان است به جرفادقانی نسبت داده است.

در «تاریخ وصاف»که به سال ۷۱۲ ه. ق. تالیف یافته قطعه شعری فارسی به نام جرفادقانی هست، اما معلوم نیست که غرض مؤلف از این جرفادقانی همین مترجم تاریخ یمینی است یا همشهری و معاصر او نجیب الدین جرفادقانی.

چنانکه گفتیم جرفادقانی در ادب عرب ممارست داشته و به خواندن کتبی که در این باب نوشته شده بود همت می‌گماشته، و به علم تفسیر قرآن که در آن زمان متداول بود نیز علاقه فراوان نشان می‌داده است، چنانکه گوید: «امیر خلف از اکابر ملوک جهان بود... علمای عصر و فضلای دهر را جمع کرد تا در تفسیر قرآن مجید و کلام نا مخلوق تصنیفی مستوفی کردند مشتمل بر اقاویل مفسران و تاویل متقدمان و متاخران و بیان وجوه قراآت و علل نحو و اشتقاق لغت و مشحون به شواهد امثال و ابیات و موشح به ایراد اخبار و احادیث... و این ضعیف مصنف ترجمه ابو الشرف ناصح الجربادقانی به وقتی که از وطن خویش به سبب حوادث روزگار منزعج بود و به اصفهان مقیم، به ریاض این فواید مستانس بود و از انوار نکت و دقایق آن مقتبس.

نجیب الدین جرباذقانی:

مداح امراء قلعه وساح بود و در آخر عهد سلاجقه درگذشت. اشعار خوب دارد و کتاب بشر و هند از منظومات او است. در موارد بسیاری لقب "ملک الشعرا" و بعضا "ملک الافاضل و الشعرا"، "ملک الحکما و الشعرا" و "امیرالکلام" به وی داده شده است.

دیوان "نجیب الدین جرباذقانی" مشتمل بر 2000 بیت به قلم مصحح توانا دکتر محمود مدبری و توسط انتشارات دانشگاه باهنر کرمان به چاپ رسیده است.

بی تردید زادگاه وی جرباذقان است و این مطلب از اشعار وی هویداست:

مراست طبع معزی و هم بر این نسب

سواد خطه جربــادقان، نیشابور است

توقع است که جربــاذقان چنان گردد       

به همت توکــه گویند رشک بغدادست

همان شود،که از این پیشتر همی گفتند

که آنچه نیست در این شهر جور و بیدادست

نجیب مربوط به قرن ششم هجری و قبل از مولاناست، چه فوت نجیب در سال 665 و فوت مولانا در 672 است.

ابن ماکولا عجلی:

"ابو نصر علی ابن هبه اله" معروف به "ابن ماکولا" از شعرای عرب زبان گلپایگانی بوده که طایفه ایشان در حدود سالهای 419 تا 430 به قم و سپس به گلپایگان  کوچیدند و در روستای کوچک ماکوله در جنوب غربی گلپایگان ساکن شدند.

از این شاعر که با نام "ابن ماکولا عِجلی گلپایگانی" معروف است، کتاب مشهور "الاکمال" به زبان عربی در دست است. وفات وی در حدود سالهای 486 تا 487 بوده است.

شعله گلپایگانی:

ملا مهدی گلپایگانی متخلص به "شعله" از شعرای دوران نادرشاه (1173 ق) است. از وی سه اثر تحت عناوین "یوسف و زولیخا"، "چاه وصال" و "بهجت افزا"  بر جای مانده است. از وی قصیده ها و مثنوی های متعددی برجای مانده است.

شعله خود را از شعرای اهالی گلپایگان معرفی کرده و چنین می گوید:

به گلزار محبت نغمه خوانم

خوش الحان بلبل گلپایگانم

دکتر مصطفی حبیبی:

پایه گذار آسیب شناسی در ایران (پدر علم آسیب شناسی ایران) در سال 1283 در خانه اي اجاره اي در كوچه باغ مروي تهران در يك خانواده فرهنگي به دنيا آمد. پدرش ميرزا علي محمدخان گلپايگاني اهل علم بود و در وزارت معارف كار مي كرد. تحصيلات ابتدايي را در مدرسه اقدسيه و دوره ي متوسطه را در سال 1304 به پايان رسانيد. به فن عكاسي و كاركردن با ميكروسكوپ علاقه و عشق وافر داشت، چنانچه در حين تحصيل دوره متوسطه ميكروسكوپي به دست خود تهيه كرد كه بزرگنمايي آن در حدود 150 مرتبه بود.

دکتر فضل الله اکبری گلپایگانی:

نخستین استاد حسابداری در ایران (پدر علم حسابداری ایران) ۲ اردیبهشت ۱۳۰۰ در گلپایگان متولد شد. فضل‌الله اکبری آموزش ابتدایی را در شهر گلپایگان و دوره دبیرستان را در اصفهان گذراند. عضو هیات علمی و رئیس پیشین دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران و نخستین استاد حسابداری در ایران بود. او را به عنوان پدر حسابداری ایران لقب داده اند. وی در تاریخ ۱۳ فروردین ۱۳۸۴ در تهران درگذشت

اسامی برخی از مفاخر و نخبگان خطه گلپایگان: